કૈલાસ મંદિર

કૈલાસ મંદિર : આ વિશાળ હિંદુ મંદિર એક ખડકમાંથી કેવી રીતે કોતરવામાં આવ્યું હતું?

                    કૈલાસ મંદિરને એલોરા ગુફાઓની 'ગુફા 16' તરીકે ડબ કરવામાં આવ્યું છે, અને તે વિશ્વની સૌથી મોટી મોનોલિથિક રચના તરીકે જાણીતું છે જે ખડકના એક ટુકડામાંથી કોતરવામાં આવ્યું હતું. મંદિરના પ્રભાવશાળી કદ ઉપરાંત, તે તેના શિલ્પો તેમજ તેના અન્ય સ્થાપત્ય તત્વોની સુંદર કારીગરી માટે પણ નોંધપાત્ર છે.

કૈલાસ મંદિરનું એક દૃશ્ય.

કૈલાસ મંદિરનું નિર્માણ

        કૈલાસ મંદિર [ કૈલાસનાથ ( જેનું ભાષાંતર 'કૈલાસના ભગવાન' તરીકે થાય છે ) મંદિર તરીકે પણ ઓળખાય છે ] એ મહારાષ્ટ્રના પશ્ચિમ ભારતીય પ્રદેશમાં આવેલું એક પ્રાચીન હિન્દુ મંદિર છે. આ મંદિર એલોરા ગુફાઓનો એક ભાગ છે, એક ધાર્મિક સંકુલ જેમાં 34 રોક-કટ મઠો અને મંદિરો છે.

     હિંદુ ભગવાન શિવના હિમાલયના નિવાસસ્થાન "કૈલાસ પર્વત" પરથી આ મંદિરનું નામ પડ્યું છે. સામાન્ય રીતે એવું માનવામાં આવે છે કે આ મંદિરનું નિર્માણ રાષ્ટ્રકૂટ સામ્રાજ્યના શાસક કૃષ્ણ પેલા ના શાસન દરમિયાન 8મી સદીમાં થયું હતું. કૈલાસ મંદિર શિવના પવિત્ર પર્વતનું પ્રતિનિધિત્વ કરતું હોવાનું માનવામાં આવે છે, આ મંદિર આ વિશિષ્ટ હિન્દુ દેવને સમર્પિત હતું. કૈલાસ મંદિરનું નિર્માણ 757 અને 783 AD વચ્ચે થયું હોવાનું માનવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે એવો અંદાજ લગાવવામાં આવ્યો છે કે લગભગ અઢી દાયકાના આ સમયગાળા દરમિયાન, ભવ્ય મંદિરની રચના કરવા માટે કુલ 200,000 ( અન્ય અનુમાન 150,000 થી 400,000 સુધીની રેન્જમાં) ટન ખડકને ચરનાન્દ્રી ટેકરીઓમાં ઊભી બેસાલ્ટ ખડકમાંથી ખોદવામાં આવ્યો હતો. . તે ઉમેરી શકાય છે કે મંદિર ઉપરથી નીચે સુધી માત્ર સાદા હથોડા અને છીણીથી કોતરવામાં આવ્યું હતું.

કૈલાશ મંદિરની મુખ્ય રચનાની એક બાજુએ હોલનું ચિત્ર

મંદિર વિશે મધ્યયુગીન દંતકથા

       મહારાષ્ટ્રના મરાઠી લોકો દ્વારા કહેવામાં આવેલી મધ્યયુગીન દંતકથા અનુસાર, કૈલાસ મંદિર ખરેખર એક અઠવાડિયાની અંદર બનાવવામાં આવ્યું હતું. આ દંતકથા એક રાણીની આસપાસ ફરે છે જેનો પતિ ખૂબ જ બીમાર હતો. રાણીએ શિવને પ્રાર્થના કરી, ભગવાનને તેના પતિને સાજા કરવા કહ્યું. આ ઉપકારના બદલામાં, રાણીએ તેમને સમર્પિત મંદિર બનાવવાની અને મંદિર પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી ઉપવાસ કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી. રાણીની પ્રાર્થનાનો જવાબ આપવામાં આવ્યો, અને તેણીએ તેની પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ કરવા આગળ વધ્યા. રાણીના આર્કિટેક્ટ્સ, જોકે, તેના ઉપવાસ વિશે ચિંતિત હતા, કારણ કે આવા ભવ્ય મંદિરને પૂર્ણ થવામાં લાંબો સમય લાગશે. આર્કિટેક્ટમાંના એક, જેમનું નામ કોકાસા હતું, જો કે, રાણીને ખાતરી આપી કે તે એક અઠવાડિયામાં મંદિર બનાવી શકશે. કોકાસાએ તેની વાત રાખી, અને મંદિરને ખડકમાંથી ઉપરથી નીચે સુધી કોતરવાનું શરૂ કર્યું. એક અઠવાડિયામાં કૈલાસ મંદિરનું કામ પૂર્ણ થયું.

"ઈલોરા, ભારત ખાતે કૈલાસનું મંદિર," સ્ટીલની કોતરણી, 1857

કૈલાસ મંદિરની જટિલ શિલ્પો અને કોતરણી

        કોઈ પણ સંજોગોમાં, પરિણામી કૈલાસ મંદિર દેવતાઓને શ્રદ્ધાંજલિ તરીકે લાયક શ્રેષ્ઠ કૃતિ છે. આ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવા માટે જરૂરી ચાતુર્ય ઉપરાંત, કૈલાસ મંદિર તેની અસંખ્ય શિલ્પો માટે પણ નોંધપાત્ર છે. મુખ્ય આંગણામાં, ઉદાહરણ તરીકે, શિવની પવિત્ર ગાય નંદીની છબી છે, જે શિવલિંગની સામે છે. આ પરંપરાગત લક્ષણો શિવને સમર્પિત તમામ મંદિરોમાં જોવા મળે છે. મંદિરના પાયામાં, હાથીના શિલ્પો જોવા મળી શકે છે, જે જોનારને એવી છાપ આપે છે કે આ જાનવરોની પીઠ પર આખું માળખું ટેકો આપી રહ્યું છે.

મંદિરની છત. (Y. Shishido/ CC BY SA 3.0 )

તદુપરાંત, કૈલાસ મંદિરમાં વિવિધ જટિલ કોતરણીવાળી પેનલો મળી શકે છે. આમાંના કેટલાક, ઉદાહરણ તરીકે, બે મુખ્ય હિંદુ મહાકાવ્યો, મહાભારત અને રામાયણના દ્રશ્યો દર્શાવે છે. વધુમાં, મંદિરની દક્ષિણપૂર્વીય ગેલેરીમાં, હિન્દુ દેવતા વિષ્ણુના વિવિધ અવતારોને દર્શાવતી 10 પેનલો છે.

        

                                                                ( મહાભારત અને રામાયણના દ્રશ્યો દર્શાવતી પેનલ. )

જે મંદિરનો નાશ ન થઈ શક્યો

            કૈલાસ મંદિર વિશે એક રસપ્રદ વાર્તા છે જે મુઘલ કાળની છે. બાદશાહ ઔરંગઝેબના શાસન દરમિયાન મુઘલો દ્વારા મંદિરને નષ્ટ કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો. ઔરંગઝેબે પહેલાથી જ અસંખ્ય હિંદુ મંદિરોનો નાશ કર્યો હતો અને કૈલાસ મંદિરને આ યાદીમાં ઉમેરવાનો ઈરાદો હતો. એવું કહેવાય છે કે મંદિરને તોડવા માટે 1000 કામદારો મોકલવામાં આવ્યા હતા. ત્રણ વર્ષ વીતી ગયા, અને મંદિરને માત્ર ન્યૂનતમ નુકસાન થયું, એટલે કે ઘણી વિકૃત અથવા તૂટેલી મૂર્તિઓ. મંદિરનો સંપૂર્ણ નાશ કરવો અશક્ય છે તે સમજીને ઔરંગઝેબે આખરે હાર માની લીધી.

પોસ્ટ પસંદ આવી હોય તો કમેન્ટ અને શેર જરૂર કરજો......

દુબઈની 7-સ્ટાર હોટેલ વિષે વાંચવા અહીં ક્લિક કરો